Trybunał Konstytucyjny wydał w dniu 24 listopada 2016 r. wyrok w sprawie K 11/15 dotyczącej ustalenia konstytucyjności regulacji prawnych nakładających obowiązek rozliczania podróży służbowych kierowców realizujących przewozy międzynarodowe na zasadach wskazanych w przepisach Kodeksu Pracy.
TK skonstatował, iż uregulowanie należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem przez kierowców podróży służbowej wymaga stworzenia odrębnych przepisów dla tej grupy pracowników, uwzględniającej specyfikę ich pracy.
W przedmiotowym wyroku TK za niezgodny z art. 2 Konstytucji uznał art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców w zakresie w jakim przyznaje kierowcy zatrudnionemu w transporcie międzynarodowym:
- zwrot kosztów za nocleg podczas zagranicznej podróży służbowej w wysokości stwierdzonej rachunkiem w granicach limitu określonego dla pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej w załączniku do tego rozporządzenia lub
- ryczałt w wysokości 25% tego limitu.
TK wyraził pogląd, iż niedozwolone jest stosowanie w stosunku do kierowców przepisów rozporządzeń o należnościach z tytułu delegacji regulujących uprawnienia pracowników wykonujących pracę o zupełnie innym charakterze niż kierowcy, którzy przebywają w podróży służbowej w zasadzie przez cały czas wykonywania pracy.
Przypomnijmy, że Sąd Najwyższy w podjętej w składzie 7 sędziów uchwale z 12 czerwca 2014 r. (sygn. akt II PZP 1/14), uznał, że zapewnienie przez pracodawcę miejsca do spania kierowcy w kabinie pojazdu nie jest równoznaczne z zapewnieniem bezpłatnego noclegu. Otworzyło to kierowcom drogę do masowych roszczeń o wypłatę ryczałtów noclegowych – za trzy lata wstecz.
Listopadowy wyrok TK „wstrzymuje” skutki bardzo niekorzystnej dla firm transportowych ww. uchwały SN. TK przypomniał, iż pracodawcy działający w transporcie międzynarodowym:
- ponosili nakłady finansowe dostosowując samochody ciężarowe, tak aby zapewniały one odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy lub kupując samochody fabrycznie dostosowane do takiego odpoczynku, uznając, że jest to zapewnienie przez nich bezpłatnego noclegu, które zwalnia ich z ponoszenia kosztów noclegu oraz ryczałtów za nocleg w przypadku braku rachunku hotelowego,
- mieli uzasadnione oczekiwania, iż zapewnienie odpowiedniego miejsca do spania w kabinie samochodowej zwolni ich z ponoszenia kosztów noclegu kierowców.
Wyrok TK odnosi się wyłącznie do kierowców w transporcie międzynarodowym. A zatem kierowcy w krajowym transporcie drogowym nadal mają gwarantowane te same należności w zakresie podróży służbowych, co inni pracownicy, wysyłani w krajowe delegacje.
Co ważne, TK nie odroczył wejścia w życie swego orzeczenia, co oznacza, iż znajdzie ono zastosowanie zarówno do wszystkich spraw o ryczałty noclegowe będących w toku, jaki i tych zakończonych.
Na tę chwilę ciężko jednoznacznie ocenić skutki wyroku TK. Czy spowoduje on, iż pracodawcy zaczną występować do zatrudnionych przez siebie kierowców o zwroty wypłaconych im ryczałtów za noclegi? Czy jeśli przyjąć, iż ryczałty za noce spędzone w kabinie w aucie były nienależne, to czy fiskus i ZUS uzna je za przychód podlegający opodatkowaniu i ozusowaniu? To pytania, zapewne nie jedyne, które póki co pozostają bez odpowiedzi.
Nie wiem dlaczego niekonstytucyjność ograniczacie tylko do ryczałtów za nocleg. A co z dietami. Z komunikatu wydanego przez TK tuż po wyroku (znajduje się na stronie TK) nie wynika tak jasno, aby niekonstytucyjność ograniczać tylko do ryczałtów za nocleg. Trybunał generalnie kwestionuje art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, który odsyła do przepisów k.p i rozporządzeń wykonawczych. Cytat z komunikatu ” TK podzielił także stanowisko uczestników postępowania, że art. 21a zakwestionowanej ustawy, odsyłając do zasad ogólnych przewidzianych w kodeksie pracy – tj. art. 77.5 par. 3-5 k.p. nie uwzględnia specyfiki wykonywania zawodu kierowcy w transporcie drogowym”.
TK orzekł wprost o niekonstytucyjności przepisów odnoszących się do, nazwijmy to, „należności noclegowych” związanych z podróżami służbowymi kierowców. Na stronie internetowej TK: http://trybunal.gov.pl/rozprawy-i-ogloszenia-orzeczen/wyroki-i-postanowienia/art/9479-podroz-sluzbowa-zwrot-kosztow-za-nocleg-podczas-zagranicznej-podrozy-sluzbowej/ czytamy:
1. Art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (j.t. Dz.U.2012.1155, ze zm.) w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U.2016.1666, ze zm.) w związku z § 16 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U.167) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Art. 21a ustawy z 16 kwietnia 2004 r. powołanej w punkcie 1 w związku z art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z 26 czerwca 1974 r. powołanej w punkcie 1 w związku z § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U.236.1991, ze zm.) w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do kierowców wykonujących przewozy w transporcie międzynarodowym, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji.
Ponadto postanawia:
na podstawie art. 40 ust. 1 pkt 1 ustawy z 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U.1157) umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.